Wellicht is het diverse applicateurs ontgaan, maar we hebben sinds tien jaar een Topsector Chemie en die heeft een vierkoppig “opperberaad” met iemand aan tafel die het “chemisch” mkb vertegenwoordigt. Dat is Tom van Aken, in het dagelijks leven actief als CEO van het chemisch technologiebedrijf Avantium. Waarvoor maakt de Topsector Chemie (die acteert onder de naam ChemistryNL) zich sterk en wat gaan applicateurs daarvan merken? Wat wordt er van applicateurs verwacht?

De topsectoren in Nederland hebben we te danken aan de wereldwijde financiële crisis die in 2008 begon. Daardoor kwamen innovatie en industriële investeringen in het slop. Om hier uit te komen en om de Nederlandse kenniseconomie te stimuleren, werd in 2011 onder kabinet-Rutte I het topsectorenbeleid geformuleerd. In de periode 2012-2015 stelde het rijk circa 7 miljard euro beschikbaar voor de topsectoren. Momenteel zijn er tien topsectoren, waaronder Agri & Food, Energie, Health Holland, Dutch Digital Delta en Holland High Tech (High Tech Systemen en Materialen).

Aan laatstgenoemde topsector is wel eens aandacht besteed in OT, maar dat geldt tot nu toe niet voor de Topsector Chemie terwijl heel veel applicateurs dagelijks met chemie werken. Vanwege het grote belang van innovatie werd het dus hoog tijd om eens van Tom van Aken te horen wat de uitdagingen zijn op het kruisvlak van chemie, innovatie en duurzaamheid in relatie tot de bedrijfsprocessen en hulpmiddelen bij oppervlaktebehandelaars.

“In het beraad van de Topsector Chemie zijn ook de grote bedrijven, de overheid en de kennisinstellingen vertegenwoordigd. Met ons vieren richten we ons op de innovatieagenda van Nederland op basis van zes zogenaamde missiethema’s en kijken we vooral naar nieuwe onderwerpen en initiatieven waarvan wij vinden dat die wel een duwtje in de rug kunnen gebruiken.

Het gaat dan vaak om initiatieven op het gebied van duurzaamheid en circulariteit. De vraag is dan: hoe kunnen we ervoor zorgen dat die initiatieven goed gefaciliteerd en gefinancierd worden? Hoe kunnen publiek-private samenwerkingen de innovaties ondersteunen doordat ze breed gedragen worden? We noemen dat tegenwoordig de ‘Innovatiehelix’.

Binnen Nederland zijn daartoe instrumenten beschikbaar, waaronder het Nationaal Groeifonds met in kas maar liefst 20 miljard euro voor de komende vijf jaar. Onze bril binnen de topsector is behoorlijk breed, want chemie vind je op veel gebieden terug; denk aan energie, grondstoffen, materialen, CO2 -opvang en -gebruik, gezondheidszorg en voeding.”

TRANSITIES
Hij wijst er op dat je de uitdagingen waar chemie en innovatie bij betrokken zijn, niet alleen met geld kan beantwoorden. Je moet ook zorgen dat je met de juiste mensen aan tafel zit. “En er moet gekeken worden naar de human capital agenda. Ook trekken we logischerwijs steeds vaker samen op met andere topsectoren. Daarnaast kijken we ook naar kansen uit internationale samenwerking. We gaan wel eens op bezoek bij onze buurlanden, maar kijken ook in China en Japan naar kansrijke ontwikkelingen op het gebied van innovatie, duurzaamheid, recycling of andere materialen en technieken.

” De grote aandacht voor klimaatverandering en circulariteit betekent dat er gauw ook gesproken wordt over de energievoorziening. En over energietransitie. Tom van Aken: “Een succesvolle energietransitie gaat niet zonder een grondstoffentransitie en een materialentransitie. Juist die verbreding vraagt de inzet van chemische technologie en wij willen kijken hoe en waar chemische kennis ingezet kan worden om de transities te versnellen. Met name kennisinstellingen kunnen hier een rol spelen.

We willen die technologie toegankelijk maken en dat betekent onder meer de juiste mensen en partijen op het juiste moment aan tafel hebben zodat er bijvoorbeeld betere coatings, betere kunststoffen en betere batterijen worden ontwikkeld. Je hebt chemie nodig om deze grote maatschappelijke problemen te helpen oplossen. Als Topsector Chemie en wij een onderdeel zijn van de oplossing, niet van het probleem.”

HET MKB-BELANG
De vraag is nu hoe hij in die topsector het belang van mkb-bedrijven bij de genoemde transities scherphoudt. Van Aken is zijn carrière eind jaren 90 begonnen bij DSM in New Jersey. Een heel grote multinational waar hij het na enkele jaren benauwd kreeg door de conservatieve bedrijfscultuur die hij ervaarde als bureaucratisch en afwachtend.

In 2002 werd hij door een headhunter naar Nederland gehaald voor een baan als Vice President Business Development bij Avantium, een startup met een heel andere energie dan bij DSM en waar hij na drie jaar CEO werd. De afgelopen twintig jaar heeft dat bedrijf een enorme ontwikkeling doorgemaakt, zie kader 2. “Ondertussen kun je wel zeggen dat ik heel veel ervaring heb met problemen waar het mkb tegenaan loopt.

Denk aan financiering, het verkrijgen van goed personeel, samenwerking met universiteiten, je vertegenwoordigd voelen in de nationale en internationale politiek. Dit soort problemen willen wij op de agenda krijgen in relatie tot innovatie en chemie. En dan wordt er ook nog eens meer gevraagd van het innovatievermogen van het mkb.

Er zijn daarvoor veel instrumenten met geld beschikbaar, maar heel veel mkb-bedrijven weten niet dat die regelingen bestaan. Daar werken we aan, door bijvoorbeeld bedrijven de weg te wijzen met de nieuwe business portal op chemistrynl.com. Daarnaast bestaat de sector chemie uit een bonte stoet bedrijven. Er zijn behoorlijk wat bedrijven die dagelijks met chemie in de weer zijn, maar zich niet beschouwen als een chemisch bedrijf. En verder is de materialenkant niet heel erg goed georganiseerd, vooral niet bij het mkb. Dat maakt het lastig om die kant goed te begrijpen en te bedienen. Kortom, veel gesprekken met verschillende organisaties om hindernissen en onbekendheid weg te nemen.”

TOM VAN AKEN EN AVANTIUM Tom van Aken is vanaf 2005 CEO van chemisch technologiebedrijf Avantium dat chemische producten en polymeren uit plantaardige grondstoffen of CO2 ontwikkelt. Onder zijn leiding werd het bedrijf omgevormd tot een technologiebedrijf gericht op hernieuwbare chemische producten en materialen. Het bedrijf wil de transitie van fossiele naar hernieuwbare grondstoffen versnellen en maakt, met behulp van door henzelf ontwikkelde technologie, groene, recyclebare kunststoffen met behulp van plantaardige stoffen, zoals industriële suikers. Het bedrijf is bekend van PEF (polyethyleen furanoaat), een nieuw plastic materiaal op basis van plantaardige suikers dat bovendien volledig recyclebaar is. Het bedrijf levert PEF-flessen aan onder andere Refresco en Carlsberg en PEF-folies aan Toyobo. Onlangs heeft het bedrijf besloten voor PEF een nieuwe fabriek te bouwen in Delfzijl om de commercialisering van PEF te versnellen.

PROBLEMEN OPLOSSEN
Hij vervolgt: “In de praktijk komen we regelmatig in contact met mkb’ers die, bijvoorbeeld aan de hand van een klantvraag, een bepaald probleem willen oplossen met behulp van een hogeschool of universiteit, maar geen idee hebben hoe ze dat kunnen aanpakken. Daarvoor hebben we vanuit de topsector de Gochem-regeling ontwikkeld. Deze regelt de financiering van praktijkgerichte projecten waarbij minimaal één mkb-onderneming samenwerkt met een kennisinstelling. Deze regeling is heel laagdrempelig.

Via een docent van een hogeschool kan een student voor bijvoorbeeld vier maanden beschikbaar worden gesteld om heel concreet een bepaald probleem te helpen oplossen gericht op innovatie. De externe kosten worden door de overheid betaald. Dit werkt goed, daar zijn allerlei voorbeelden van. Het is een laagdrempelige regeling voor innovatie die niet heel hoogdravend hoeft te zijn. Er zijn innovatiemakelaars beschikbaar die op verzoek bij de bedrijven langskomen om problemen en oplossingsrichtingen te inventariseren.” Voor applicateurs is die innovatiemakelaar Arjan de Bruin, debruin@vereniging-ion.nl, telefoon: 06 22245701.
 

Waarop moeten applicateurs anticiperen? Waarop moeten applicateurs anticiperen? Tom van Aken noemt twee aspecten. “Als je kijkt naar de ontwikkeling van nieuwe materialen en producten, dan wordt er ook meteen gekeken naar recycling. Wat betekent dat voor de coatings die erop zitten? Momenteel hebben we daar nog geen goed antwoord op en het verkrijgen daarvan gaat nog heel wat innovatie en ontwikkelingswerk vereisen.

Ten tweede is het heel logisch om bij de coatings eens heel goed naar de ingrediënten te kijken. Nu zijn dat praktisch allemaal fossiele ingrediënten, maar we moeten het aandurven om die te gaan vervangen door plantaardige grondstoffen. Dat zal bij het ene ingrediënt makkelijker gaan dan bij het andere. De vraag wordt dan: voor welke toepassing zou je welk ingrediënt kunnen vervangen door een plantaardige component? Dit kan betekenen dat voor dat vraagstuk de samenstelling van de hele coating op de schop moet, wat ook gevolgen kan hebben voor het aanbrengen daarvan.”

APPLICATEURS MOETEN MEE
“Nu hoor je uit de chemische ingrediëntenindustrie vaak dat het onmogelijk is om die ingrediënten te vervangen door plantaardige stoffen, maar dat komt meestal omdat er niet echt goed naar gekeken is. Er zijn geslaagde voorbeelden van dergelijke vervanging, zoals barnsteenzuur dat wordt gebruikt voor harsen en coatings. Ik heb dat nog verkocht bij DSM toen het gemaakt werd van aardolie, maar tegenwoordig kan het ook gemaakt worden van plantaardig zetmeel. Een ander voorbeeld is de start-up Relement, die bio-aromaten maakt voor coatings en plastics ter vervanging van producten die we nu maken van fossiele grondstoffen. Misschien zullen we voor het alternatief wel iets meer moeten betalen, maar dat moeten we er voor over hebben als we verduurzaming serieus nemen.”

De Topsector Chemie maakt zich dus sterk voor innovatie en werkt bijvoorbeeld hard aan het versnellen van de ontwikkeling van groene waterstof. Maar de topsector is er ook voor applicateurs, hoewel men zich niet aan hen gaat opdringen. Het initiatief moet van de applicateurs komen; dan kan de topsector mensen uit de branche in contact brengen met de juiste mensen/ partijen voor verdere ontwikkeling en financieringsmogelijkheden. En wellicht is dat initiatief te “danken” aan klanten/ overheden die steeds kritischer worden en hogere duurzaamheidseisen stellen aan conserveringsmethoden. Applicateurs moeten mee met de energie-, materialen en grondstoffentransitie.

GECALCULEERDE RISICO’S
Volgens Tom van Aken doen applicateurs, net als andere toekomstgerichte ondernemers, er verstandig aan om de aandacht voor duurzaamheid en circulariteit niet te zien als een bedreiging, maar als een kans voor nieuwe producten, nieuwe klanten, nieuwe verdienmodellen. Bij al die aandacht moet de performance van de coating wel overeind blijven en moeten nieuwe conserveringssystemen economisch rendabel zijn. Maar dit betekent weer niet dat je altijd zoveel mogelijk risicomijdend moet zijn.

“Innovatie gaat gepaard met risico’s. Als we dat niet aanvaarden, zal de vooruitgang maar heel beperkt zijn. Ik vind dat er binnen bedrijven ruimte moet zijn om gecalculeerde risico’s te nemen. Om dus dingen te gaan proberen die soms niet het gehoopte resultaat opleveren, maar daar leer je van. Zo kom je stap voor stap verder. Vooruitgang bestaat niet zonder risico nemen. Dat betekent dat je blik verder moet gaan dan de muren van je bedrijf en pakweg de eerstkomende drie maanden. Sterker nog: een heldere toekomstvisie is belangrijker dan een positieve cashflow.

De huidige cashflow is het gevolg van besluiten en investeringen in het verleden, maar je moet naar de toekomst kijken. Dan kun je niet volstaan met niet verder kijken dan de cashflow van vandaag. Je moet uit de comfortzone komen en inspelen op de duurzaamheidsontwikkelingen om je heen. Gelukkig zien we steeds meer ondernemers die dat doen en daarover graag vertellen aan familieleden, buren en kennissen. Kortom: er zijn aanknopingspunten genoeg om uit de comfortzone te komen.” 

MEER INFORMATIE
www.chemistrynl.com
www.chemistrynl.com/business-portal
www.topsectoren.nl/innovatie
www.nationaalgroeifonds.nl